Türkiye’de bulunan antik kentlerden yıllar evvel yağmalanarak Amerika’ya götürülen 9 modülden oluşan 6 eser, yıllar sonra Amerika ve Türkiye’nin ortak çalışması ile tekrar ilişkin oldukları yere kazandırıldı. Yapıtların tanıtımında kelam alan Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy, “Kültür ve Turizm Bakanı olarak hem yarım asırlık bir sürecin, en azından bir kısmının tamamlanmasına şahit ve takviye olmaktan hem de bu varlıkların ülkemizin kültürel mirasına katkısını görmekten dolayı çok mutluyum” tabirlerine yer verdi.
Manhattan Bölge Savcılığı, Amerikan İç Güvenlik ve İstihbarat Ünitesi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Antalya ve Burdur Müze Müdürlükleri, New York Kültür ve Tanıtma Müşavirliği ve Tanıtma Genel Müdürlüğünün ortak çalışmalarıyla, Türkiye’deki antik kentlerden yıllar evvel yağmalanarak ABD’ye kaçırılan Lucius Verus Heykeli, Attis Heykelciği, Apollon Heykelciği, Kusura Tipi, Düver Pişmiş Toprak levhası ve 4 adet sütunlu lahit kesimleri tekrar Türkiye’ye getirildi. 9 kesimden oluştan 6 eser Antalya Müze Müdürlüğünde gerçekleştirilen merasimin akabinde tanıtıldı. Roma İmparatoru Lucius Verus’un insan boyutundaki bronz heykeli ve Antalya’daki Perge Antik Kenti’nden Roma Dönemi’ne ilişkin dört kesimden oluşan sütunlu lahit boyut manasında en çok dikkat çeken iki eser oldu. Verus’un heykelinin ise, günümüze ulaşabilen insan boyutundaki az bronz heykellerden biri olduğu belirtildi.
“İadesi sağlanan yapıtların her birisinin seyri farklı”
Eserlerin lansman toplantısında konuşan Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy, “Bugün yıllarca evvel bulunduğu topraklardan ayrılan yapıtların, ‘önemli emekler’ ve ‘hukukun üstünlüğü ilkesi’ çerçevesinde tekrar ilişkin olduğu yere iade edilmesi için bir ortaya gelmiş bulunuyoruz. İadesi sağlanan yapıtların her birisinin seyri farklı. Fakat ortak noktaları, ilişkin oldukları topraklardan koparılmış olmaları ve bakanlığımızın yarım asırdır onların peşini bırakmaması 1967 yılında ABD’de açılan stantta yer alan bir küme bronz heykelin, Türkiye kökenli olduğu bedellendiriliyor fakat nereye ilişkin olduğu bilinmiyordu. Bu yapıtların nereye ilişkin olduğunu ispatlamak için büyük bir gayrete giren Jale İnan Hoca, 1970’li yıllarda Burdur’da yer alan öbür bir bronz heykel buluntusundan haberdar oluyor. Kelam konusu heykeli, ABD’de gördüğü örneklerle karşılaştırdığı vakit, kökenlerinin Burdur vilayetimizin hudutları içinde yer alan Bubon Antik Kenti olduğunu anlıyor. Bunun üzerine alanda kazılara başlıyor ve stantta yer alan heykeller ile alanda bulduğu heykel esaslarının üstündeki yazıtları eşleştiriyor. Bu çalışması dünya çapında kabul görüyor. Fakat bütün bu uğraşlar, yapıtların ülkemize iadesi için kâfi olmuyor” dedi.
“Çok tiziz bir çalışma yürüttük ve yüzlerce sayfalık klasör oluşturduk”
“Yasadışı olarak yerlerinden edilmiş kültür varlıklarının tespiti için değerli çalışmalara imza atmış bir araştırmacı olan Gazeteci Müellif Özgen Acar ise Jale Hoca’nın bilimsel çalışmalarına kriminolojik denebilecek kanıtlarla katılıyor” sözlerine yer veren Bakan Ersoy konuşmasını şöyle sürdürdü:
“Ancak, bu net bilgiler Türkiye’nin sonuç almasına yetmiyor. Zira o periyotta gerekli memleketler arası işbirliğine ulaşamıyoruz. Milattan sonra 1. ve 2. yüzyıllara ilişkin olan ve İmparator Lucius Verus’un tasvir edildiği heykel, sanatsal özellikleri açısından son derece etkileyici bir eser. Bubon evraklarının yıllar içindeki olumsuz dönüşlere karşın tekrar açılmasına karar verdiğimiz bir devirde; Manhattan Bölge Savcılığı’nın Amerikan İç güvenlik ve İstihbarat Birimi’nin (HSI) işbirliğiyle bir soruşturma yaptığını öğrendik. Bir yılı aşkın mühletle tüm gücümüzü bu hususa ağırlaştırdık. Hem Jale İnan’ın hem Özgen Acar’ın yaptıkları araştırmalar sonucunda vaktinde elde edilmiş dataları kullandık, köy sakinleriyle görüşmeler yaptık, eski ve orjinal fotoğraflar bulduk, kolluk arşivindeki dokümanları kullandık. Prof. Dr. Ertekin Doksanaltı tarafından hazırlanan evrak ile bilimsel argümanlarımızı güçlendirdik. Çok tiziz bir çalışma yürüttük ve yüzlerce sayfalık klasör oluşturduk. Bizden heykelin kuralı üzerinde kalan ayak izleri ile heykelin ayak uzunluğunu kıyaslamamız istendi. Kaçakçılık Dairemizle iç içe çalışan Burdur Müzesi uzmanlarımız ölçümleri yeniledi ve çalışmaları fotoğraflarla belgeledi. Heykelin ayak ölçüsüyle bizim alanda aldığımız ölçünün tuttuğunu teyit ettik. Bu haberin akabinde yapıtın ilişkin olduğu topraklara geri dönmesinin önünde bir mahzur kalmadı.”
“Lahdin onarımı için gerekli çalışmalara süratle başlayacağız”
Perge kökenli bir sütunlu lahdin de Almanya’daki Kassel Müzesinde olduğunu öğrendiklerini ve bakanlığın, 1970’li yıllardaki teşebbüslerinin sonuç vermediğini söz eden Ersoy, “Eserin bilimsel olarak Perge’ye ilişkin olduğunu ispat etmek yetmiyordu. Kaçak olarak götürüldüğünü de ispat etmemiz bekleniyordu. Biz de tekrar işe koyulduk. Lahdin iadesi konusunda, evrakımıza temel oluşturması için Kaçakçılıkla Uğraş Dairemiz ve Antalya Müzesi Müdürlüğümüz ortak bir çalışma yürüttü. Hem yaş hem ikamet ettiği yer prestijiyle, mevzu hakkında bilgisi olabilecek şahıslara başvurduk. Bilimsel olaraksa Prof. Dr. Ramazan Özgan’dan raporlar aldık. Bu eforlar, Manhattan takımının bulgularıyla da örtüşünce, iş birliği sürecimizde değerli bir evreyi geçmiş olduk. Muhtemelen daha kolay taşınabilmesi için kesimlere ayrılmış bu lahit de artık ilişkin olduğu topraklarda. Lahdin onarımı için gerekli çalışmalara süratle başlayacağız. Vitrinlerde gördüğünüz Apollon Heykelciği, Attis Heykelciği, Kusura Tipi ve Düver Pişmiş toprak levhası ise artık konutunda Balıkesir, Afyonkarahisar ve Burdur kökenli bu yapıtlarımız, bilgi ve dokümanların ABD’ye iletilmesi sonrasında tamamlanan soruşturmalar çerçevesinde ülkemize iade edildi. Kültür ve Turizm Bakanı olarak hem yarım asırlık bir sürecin, en azından bir kısmının tamamlanmasına şahit ve dayanak olmaktan hem de bu varlıkların ülkemizin kültürel mirasına katkısını görmekten dolayı çok memnunum. Bu süreci titizlikle koordine eden Albay Matthew Bogdanos, HSI Özel Casusu Robert Mancene, Savcılık uzmanları Apsara Iyer ve Daniel Healey’e özel teşekkürlerimi iletiyorum” dedi.
Bakan Ersoy konuşmasını şöyle tamamladı: “Araştırmalarının sonuçlarını kamusal olarak yayınladığı için Sayın Özgen Acar’a, Antalya ve Burdur Müzesi yetkililerine, her vakit bilimsel takviyelerinden istifade ettiğimiz değerli akademisyenlerimize, hiçbir vakit takviyelerini esirgemeyen Dışişleri Bakanlığımıza, New York Kültür ve Tanıtma Müşavirliğimize; imzaladığımız ikili mutabakatla daha yakın paydaşlar haline geldiğimiz ABD’nin Ankara Büyükelçisi Jeffry Flake ve grubuna ve Kaçakçılıkla Gayret Dairemize, Manhattan Bölge Savcılık Ofisi ve HSI yetkililerine ise tarihe göstermiş oldukları hürmet ve hassasiyetten ötürü gönülden teşekkür ediyorum.”
“9 kıymetli hazine ülkesine geri döndü”
ABD’nin Manhattan Bölge Savcı Yardımcısı Albay Matthew Bogdanus ise yapıtların Türkiye’ye kazandırılması konusunda elinden geleni yaptıklarını tabir ederek, “Aslında bizler bir çalışmanın yapıtı olarak buradayız. Bir işin nasıl yapılabileceğini gösterdik. Ben birlikte çalışmak derken nitekim telefonun ucunda bütün yeteneklerimizi ortaya koyarak karşılıklı çalışmaktan bahsediyorum. Dostluk, kararlılıkla ve titizlikle bir işin nasıl yapılabileceğini gösterdik. 9 kıymetli hazine ülkesine geri döndü. Kültür varlıkları ilişkin olduğu yere döndü. Biz bunun gururunu yaşıyoruz. Biz yarın ve sonraki günlerde bu işe başkoymaya devam edeceğiz. İşimizi en yeterli halde yapacağız. Kaçakçıların peşinde olarak masaya yumruğumuzu vuracağız. Bu yağmayı durdurmak zorundayız. Bu eserler harikulâde eserlerdir” diye konuştu.
“Amerika ve Türkiye ortak çok güzel bir iş çıkardı”
ABD Ankara Büyükelçisi Jeff Flake ise konuşmasında şunları kaydetti:
“Çok etkileyici bir kültür mirasınız var. Bu yapıtların yurduna dönüyor olmasından son derece gurur duyuyoruz. Daha evvel İstanbul’da 16 tane yapıtın yurduna dönmesini kutlamıştık. Burada artık daha büyük boyuttaki yapıtların geri dönmesini kutluyoruz. Burada olmak çok keyif verici. Emeği geçen gruplarımıza teşekkür ederim. Bu ülkenin yurttaşları ve Amerika’da olan herkes burada yapılanları kutlamalıdır. Biz kültür varlıklarından bahsederken buranın insanına ilişkin olan varlıklardan bahsediyoruz. Amerika ve Türkiye ortak çok yeterli bir iş çıkardı. Bu çalışmaları bir imza ile de taçlandırdık. Bu imza ile çok daha güçlüyüz. Bu iş burada son olmayacak. Biz yağmacıların peşinde olacağız. Bu, işbirliğinden son derece şad kaldım. Umarım daha fazla örnekler ile bir ortada olacağız.”
Konuşmaların akabinde iki ülke ortasında yapıtların teslimiyet heykeli imzaları atıldı. Daha sonra ise Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy, heyet ile birlikte müze içerisinde kısa bir gezinti yaparak yeniden Antalya’dan Amerika’ya kaçırılan sonra geri getirilen Yorgun Herakles heykeli hakkında bilgi verdi.
Eserlerin lansman toplantısına; Antalya Valisi Ersin Yazıcı, AK Parti Antalya milletvekilleri Kemal Çelik, Mustafa Köse, Antalya Müze Müdürü Mustafa Demirel, Vilayet Kültür ve Turizm Müdürü Candemir Zoroğlu ve çok sayıda davetli katıldı.